آشنایی با امداد و نجات و کمکهای اولیه...

کمک های اولیه چیست ؟
 عبارت است از خدماتی که مددکار یا کمک کننده در هنگام بروز حادثه ،‌پیش از رسیدن پزشک برای کمک به مجروح و بیمار انجام می دهد .
این کمک ها باید طوری انجام شود که سلامت و زندگی مریض و یا مصدوم را از شروع بیماری و حادثه ، تا رسیدن به پزشک حفظ کند و حال بیمار از آنچه هست بدتر نشود .
مددکار کیست ؟
    مددکار فردی است که تعلیمات کمک های اولیه را به خوبی فراگرفته و گواهینامه مربوط را دریافت کرده است .
خاطرنشان می گردد مددکار پزشک نیست و به هیچ وجه تجویز دارو و دخالت در امور پزشکی را ندارد .
مددکار با کمک دهنده نباید اصولی را که نیاموخته است ،‌ در مورد بیمار به کار ببندد .
در حوادث شدید ،‌هنگامی که کسی را به دنبال پزشک و یا اورژانس می فرستید ،‌ گزارش واضح و روشنی از وضع بیمار برای آنها ارسال کنید .
    در حوادث خفیف ،‌ پس از معالجه های مقدماتی که در این جزوه فرامی گیرید ، بیمار را به پزشک یا مراکز درمانی برسانید .
در یاری رساندن به بیماران هرگز شتاب نکنید؛ خونسردی خود را حفظ و سعی کنید با گفتن کلمات دلگرم کننده ،‌ تشویق آمیز ،‌ تشویش و ترس مصدوم یا بیمار را کم کنید .
وظیفه مددکار چیست ؟‌
1ـ از خونریزی جلوگیری کند .
2ـ مطمئن شود که بیمار یا مصدوم خوب نفس می کشد ؛‌مخصوصا توجه داشته باشد تا هوای سالم را استنشاق کند .
3ـ راحتی و آسایش مصدوم یا بیمار را تامین کند و پیش از فهمیدن عارضه مصدوم و یا بیمار ،‌او را از جایش تکان ندهد . اگر رنگ مصدوم پریده است ،‌سر او را پایین تر از بدنش قرار دهد .
4ـ مصدوم و یا بیمار را گرم نگه دارد و روی او را با پتو و لحاف بپوشاند . این روش برای معالجه اشخاصی که گرفتار حالت « شوک »‌ شده اند ،‌به کار می رود .
5ـ در هنگام خفگی علت بروز حادثه را از میان ببرد . اگر بیمار بیهوش است یا ناحیه شکم و یا ریه های او مجروح است ،‌هیچ گونه نوشیدنی به او نخورانید .
 

 

زخم چیست ؟‌
بریدگی پوست بدن که سبب خونریزی شود و محلی برای ورود میکروب ها باشد ،‌زخم نامیده می شود . میکروب ها آنقدر کوچک هستند که آنها را با چشم نمی توان دید . همه جا ،‌بویژه در خاک و زباله ،‌میکروب فراوانی وجود دارند که اگر وارد زخم شوند ،‌رشد و نمو می کنند و باعث تورم  و عفونت  زخم می شوند و در صورتیکه عفونت زخم وارد جریان خون شود ،   ‌سبب بروز تب می گردد . برای آنکه میکروبها را از خود دور کنیم ،‌ همه چیز باید کاملا تمیز باشد . اگر سطح زخم عفونی باشد ،‌ باید برای تمیز کردن آن و جلوگیری از آلودگی بیشتر از داروهای ضد عفونی کننده استفاده کرد .
 
 
نکات ضروری هنگام زخم بندی :‌ بیمار را جای راحتی بنشانید . دست های خود را خوب بشویید . وسایل زخم بندی مورد احتیاج را روی حوله پاکی آماده کنید . لباس بیمار را در ناحیه زخم کنار بزنید . گرداگرد زخم را با آب و صابون یا مواد ضد عفونی کننده تمیز کنید . «‌شست و شوی اطراف زخم باید به دقت انجام شود تا سبب خونریزی نگردد . »‌ سطح زخم را با مواد ضدعفونی کننده و یا آب اکسیژنه تمیز کنید . یک تکه گاز استریل را با محلول ساولن آغشته کرده ،‌روی آن قراردهید و سپس روی آن پنبه بگذارید و با باند ببندید .
در خراشیدگی ها چه باید کرد ؟‌ محل خراشیدگی را با آب گرم آغشته به کمی نمک با دقت بشویید . روی خراشیدگی را با یک تکه گازاستریل آغشته به ساولون بپوشانید . باند تمیزی را بردارید و روی آن یک قطعه پنبه تمیز بگذارید و ببندید . اگر اطراف زخم متورم و چرکی شده باشد ،‌حتما هنوز شن و یا خاک در آن باقی مانده است . در این صورت فرد آسیب دیده را به سرعت به درمانگاه و یا نزد پزشک برسانید . اگر هنگام عوض کردن پانسمان متوجه شدید که پانسمان به زخم چسبیده است ،‌با آب گرم تمیز آن را از زخم جدا کنید .
بریدگی انگشت :‌ فورا با باند ،‌گاز استریل ، یک قطعه پارچه یا کاغذ تمیز روی محلی که بریده است ،‌فشار بیاورید تا خونریزی بند بیاید . با یک قطعه گاز استریل یا نوار چسب ( تنوپلاست )‌ محلی را که بریده است ،‌بپوشانید و ببندید . اگر قسمتی از گوشت انگشت جدا شده باشد ،‌در صورت تمیز بودن آن را در جای خودش قرار دهید و اگر به میکروب و چیزهای دیگری آلوده شده باشد ،‌ابتدا با یک ماده ضد عفونی کننده (‌ساولون )‌آن را تمیز کنید ،‌سپس در محل خودش بگذارید . دستمال ،‌روبان یا چیزی مانند آن ها را به ته انگشت ببندید ،‌تا از خونریزی جلوگیری کن
 
    با نظافت ،‌محل زخم را پاسمان کنید ؛‌به طوری که گوشت بریده شده کاملا در جای خود واقع شود . هر ده تا پانزده دقیقه ،‌یک بار این نوار را باز کنید و به محض تمام شدن خونریزی باید آن را کاملا باز کنید . شخص آسیب دیده را فورا به درمانگاه و یا نزد پزشک برسانید .
 
 
 نحوه جلوگیری از خونریزی های ساده :
ساده ترین راه جلوگیری از خونریزی ها به ویژه اگر وریدی باشد این است که فورا بیمار را بخوابانید و گاز استریل ،‌ دستمال تمیز یا تمیز ترین وسیله ای که در دسترس دارید را روی محل خونریزی بگذارید و فشار بدهید .
در صورتیکه لازم شد ،‌دستمال دیگری روی پارچه اولی گذاشته و فشار بدهید تا خونریزی بند آید .
اگر با این روش خونریزی بند نیامد ،‌ همان طور که دستمال روی دست بیمار است ،‌ اورا فورا به درمانگاه برسانید .
 
شوک :‌
حالت شوک معمولا در هر حادثه و یا ترس شدید ،‌کم و بیش بروز می کند .
 
 
علائم و عوارض شوک :‌ بیمار ،‌بی هوش و رنگ پریده است و در شوک های شدید ،‌هیچ حرکتی نمی کند . تنفس ضعیف است نبض کُند می زند . نبض بیمار سرد است . روی پیشانی ،‌بینی و اطراف دهان او عرق می نشیند .
 
هنگام شوک چه باید کرد ؟‌ بیمار را به پشت بخوابانید ؛‌به طوری که سر او پایین تر از بدنش قرار گیرد . جلوی خونریزی ها را بگیرید . روی بیمار را با لباس ،‌پتو یا لحاف بپوشانید و در کنار او کیسه یا بطری آب گرم بگذارید (‌باید دقت کنید که کیسه و یا بطری ،‌زیاد گرم و سوزان نباشد و سوختگی ایجاد نکند )‌ . هوای اطراف بیمار باید زیاد و تمیز باشد ،‌اما جریان هوا یا وزش نسیم برای او خوب نیست .   دکمه ها ی لباس بیمار را باید باز کنید . پای اورا باید حدود 20 سانتی متر از سرش بالاتر باشد . اگر بیمار کاملا بی هوش نیست ،‌‌ آشامیدنی گرم به او بدهید (‌به شرط آنکه شوک بر اثر ضربه به شکم ایجاد نشده باشد ) .
 
 
 
**** بانداژ
نوار بندی محل آسیب دیده بدن را بانداژ می گویند .
الف) اهداف بانداژ:
1-       نگهداری پانسمان و آتل در وضعیت مناسب
2-       وارد نمودن فشار مستقیم روی پانسمان به منظور کنترل خونریزی
3-       جلوگیری از ایجاد ورم در عضو یا کاهش آن
4-       ایجاد تکیه گاه و محدود کردن کرکات اندام آسیب دیده
5-       جلوگیری از ضایعات بیشتر اندام آسیب دیده و ایجاد امنیت به  هنگام جا بجایی مصدوم
6-       کاربرد ، به عنوان شریان بند (تورنیکت)
 
 
 
 ب) انواع باند :
استفاده از انواع باند بر اساس محل و نوع آسیب فرق می کند .
باندهایی که مورد مصرف بیش تری دارند ، عبارتند از :
1-       باندهای لوله شده یا رولی :
این نوع باندها نوارهایی از جنس بافته های مختلف با طول و عرض متفاوت هستند که به صورت آماده می توان تهیه کرد . جنس آن ها می تواند از پارچه ، کِش و ... باشد . این نوع باندها اندازه های مختلفی دارند که بر اساس عرض نوار تقسیم بندی می گردند .
2-       باند سه گوش :
اگر  پارچه مربع شکلی را که اندازه آن 90 سانتی متر می باشد ، به طور مایل از وسط دو نیم کنیم ، دو باند سه گوش یا مثلثی خواهیم داشت .
 
 باندهای سه گوش مورد استفاده زیادی دارند و می توان آن ها را به صورت باند نواری درآورد .
 
 
 رعایت نکات ذیل در بانداژ علاوه بر کیفیت و راحتی ، برای مصدوم باعث عوارض احتمالی نیز نمی گردد :
الف- نوع و پهنای باند باید متناسب با عضو صدمه دیده انتخاب شود .
ب- باند را مستقیم روی زخم نبندید بلکه اول زخم را پانسمان کنید و سپس باند پیچی نمایید .
ج- باند نباید شل بسته شود و نباید آن چنان محکم باشد که مانع جریان خون در عضو شود .
د_ سرد شدن ، بی رنگ شدن ، کبود شدن انتهای انگشتان دلیل بر محکم بسته شدن بانداژ است ، باید انتهای باند را باز کرده و دوباره بست .
ه- پس از نوار بندی ، انتهای آن را به وسیله نوار چسب یا سنجاق قفلی و یا گره در نقطه مناسبی ثابت کنید تا در موقع کار و استراحت باعث ناراحتی مصدوم نگردد .
و- مناسب ترین گره ، گره چهار گوش می باشد که مطابق شکل زیر بسته می شود .
 
 
 ج) روش بانداژ:
*بانداژ سر با استفاده از باند سه گوش
1-     قاعده باند را به اندازه پنج سانتی متر تا بزنید و لبه تا خورده را بالای ابروها روی پیشانی بگذارید . راس باند را در پشت سر قرار دهید و دوگوشه قاعده باند را به پشت سر برده و از روی راس باند عبور داده و جلوی پیشانی بیاورید .
2-       در وسط پیشانی آن ها را به هم گره زده و راس باند که در پشت گردن قرار گرفته را بالا آورده و در محلی که از عبور دو گوشه قاعده به وجود آمده ، قرار دهید .
 
 
 
*بانداژ یک چشم با استفاده از باند سه گوش
1- یک باند نواری را طوری روی سر قرار دهید که یک طرف آن از روی چشم سالم عبور نماید و تا پایین صورت آمده باشد و طرف دیگر به همان اندازه در پشت سر برده شود . باند نواری باید به طور مایل روی سر قرار گرفته باشد .
2- باند سه گوش را به صورت باند نواری بین دوچشم قرار داده و آن را از روی باند نواری در جلوی صورت و پشت سر عبور داده و در جلو بین دو چشم به هم گره بزنید .
3- دو قسمت آزاد باند نواری را که در دو سمت قرار گرفته به طرف بالای سر کشیده ، به حدی که چشم قادر به دیدن باشد . سپس آن را به هم گره بزنید .
 
 
 *بانداژ پشت با استفاده از باند سه گوش
1- باند سه گوش را پشت بدن در قسمتی که صدمه دیده است ،  قرار دهید  و راس باند بالای شانه و دو گوشه قاعده باند را نیز از زیر بغل عبور دهید .
2- دو گوشه قاعده باند را در جلوی بدن به هم گره بزنید و چنانچه باقی مانده گره به راس باند سه گوش که روی شانه می باشد ، برسد ، به آن به آن متصل نمایید . در غیر این صورت توسط باند نواری و یا به وسیله دیگر ، این دو قسمت را به هم مربوط نمایید .
نکته : بانداژ سینه را نیز با همین روش انجام داد .
 
 
*بانداژ ساعد (وبال گردن) با استفاده از باند سه گوش
1- باند سه گوش را باز نموده و روی بدن قرار دهید تا راس آن سمت آرنج دست مصدوم و یک گوشه قاعده باند نیز روی شانه دست دیگر قرار بگیرد .
دست صدمه دیده را از آرنج خم نموده و روی باند سه گوش قرار دهید . کف دست و مچ باید بالاتر از آرنج قرار بگیرد .
2- گوشه دیگر باند را که در پایین بدن قرار گرفته ، بالا آورده با سر دیگر باند که از پشت گردن عبور داده اید در بالای سینه و نزدیک شانه گره بزنید .
باید توجه داشت که انگشتان از باند بیرون قرار بگیرند و تمام ناخن های انگشتان دیده شوند تا جریان خون کنترل شود. اضافه راس باند را که در انتهای آرنج قرار دارد به هم پیچانده تا در انتهای باند سه گوش ، پشت آرنج پنهان نموده و یا توسط سنجاق ثابت نمایید .
 
 
 
 
*بانداژ شکستگی ترقوه با استفاده از باند سه گوش
1-از روی شانه ها و زیر بغل مصدوم ، دو باند سه گوش تا شده را گذرانیده و در پشت گره بزنید
2- در پشت ، باند دیگری را از زیر دو باند بسته شده قبلی عبور داده و تا حد ممکن کشیده به طوری که دو کتف به هم نزدیک شوند ، سپس گره بزنید و زیر گره را پدگذاری نمایید
3- دست طرف آسیب دیده را دروضعیت بالا قرار داده وبه وسیله باند سه گوش بانداژ نمایید
 
 
  *بانداژ آرنج با استفاده از باند سه گوش
1-آرنج را خم نموده و در وضعیت مناسب قرار دهید . وسط باند را طوری روی آرنج قرار دهید که راس باند در بالا و روی بازو و قاعده باند در پایین باشد . قاعده باند را به اندازه مناسب و مورد احتیاج تا کنید و دو گوشه قاعده باند را از روی هم در زیر آرنج عبور داده و سپس آن ها را در بالای آرنج گره بزنید .
2-راس باند را روی گره تا نموده و قسمت اضافی آن را زیر گره پنهان کرده و مطابق شکل ثابت نمایید .
نکته :بانداژ زانو نیز به همین روش انج

*بانداژ دست با استفاده از باند سه گوش
1- دست را در وسط باند سه گوش قرار داده ، سپس راس باند را روی دست برگردانید .
2- دو قسمت اضافی در طرفین انگشتان را تا نمایید .
3- دو گوشه قاعده باند را بالا آورده و به صورت مخالف هم و از روی راس باند رد نمایید و سپس دور مچ دست عبور داده و روی مچ گره بزنید .
4- راس باند  را از روی گره رد نموده و سپس قسمت اضافی را زیر گره پنهان کرده و ثابت کنید .
نکته : بانداژ پا را نیز می توان  با همین روش انجام داد .
 
 

 *بانداژ ران و باسن با استفاده از باند سه گوش
1- یک باند نواری را دور کمر پیچانده و دو سر آن را بالای ناحیه صدمه دیده به هم گره بزنید.
یک باند سه گوش را طوری روی ران قرار دهید که راس آن زیر باند نواری و قاعده آن را که چند سانتی متر به قدر لزوم و متناسب تا نموده اید در پایین قرار گرفته باشد .
2- دو گوشه قاعده باند را دور ران بگردانید و روی ران به هم گره بزنید .
3- راس باند را روی باند نواری برگردانده و در زیر آن قرار دهید .
 
حمل و نقل مصدوم
جابه جایی یا انتقال مصدوم به روش مناسب از محلی به محل دیگر را حمل مصدوم می گویند . ایمنی و راحتی حمل از جمله نخستین ملاحظاتی است که باید در مورد مصدوم رعایت شود .
توجه داشته باشید بی دقتی و عدم رعایت شرایط لازم در حمل ، باعث وخیم تر شدن وضع مصدوم خواهد شد . بهتر است  کمک های اولیه به مصدوم در محل حادثه انجام گیرد ، مگر اینکه جان مصدوم یا امدادگر در معرض خطر جدی مانند ریزش آوار ، آتش سوزی ، هوای مسموم و ... باشد .
قبل از جا به جایی مصدوم به ویژه چنانچه بی هوش باشد ، لازم است معاینه عمومی از قسمت های مختلف بدن وی به عمل آورده و اقدامات ضروری انجام گیرد .
عوامل موثر در انتخاب نوع حمل :
1-      وضعیت جسمانی مصدوم از لحاظ آسیب های وارد شده
2-      وضعیت روحی و روانی مصدوم
3-      وزن مصدوم
4-      مسافت مسیر پیش بینی شده و وضعیت آن
5-      تعداد نفرات کمک دهنده
6-      وسایل و امکانات موجود
7-      آمادگی جسمانی کمک دهنده

 

*الف) برانکارد چیست ؟
وسیله ای که بیمار یا مصدوم را با آن حمل می کنند ، برانکارد نامیده می شود . بهترین وسیله برای حمل مصدوم یا بیمار برانکارد می باشد و چنانچه در دسترس نبود می توان با وسایل مختلف برانکارد ابتکاری تهیه نمود .
مانند:
1-      با استفاده از دو عدد چوب و یک تخته پتو
2-      با استفاده از تعدادی چوب و طناب
3-      با استفاده از دو عدد چوب و لباس
به تصاویر روبرو توجه کنید :
 
 
*ب) روش بلند کردن مصدوم از پشت :
1- در بالای سر مصدوم زانو بزنید
2-  دو دست را زیر کتف مصدوم قرار دهید .
3- مصدوم را به صورت نشسته درآورید .
4- دو دست را از زیر بغل مصدوم رد کرده و به دور سینه قفل کنید و سپس او را به صورت ایستاده نگه داشته ، حمل مورد نظر را اجرا کنید
 

*ج) انواع حمل
1- حمل های یک نفره
در این حمل ها مصدوم توسط یک امدادگر منتقل یا جابه جا می شود . مانند :
1-      حمل عصایی
2-      حمل کولی
3-      حمل یک دست و یک پا
4-     حمل سینه خیز
 
حمل عصایی
این حمل در مورد افرادی که آسیب جدی ندیده و هوشیار باشند به کار می رود .
نحوه عمل: امدادگر  در یک طرف مصدوم که به حالت ایستاده می باشد ، قرار می گیرد و سپس دست مصدوم را گرفته و به دور گردن خود می اندازد و با دست دیگر کمر او را به منظور حمایت بیش تر گرفته و حرکت می کند          
 کولی **در مسافت های طولانی و زمانی که مصدوم آسیب های اسکلتی و داخلی نداشته باشد از این نوع حمل استفاده می شود .
نحوه عمل : امدادگر باید مصدوم را در پشت خود قرار داده سپس دست های خود را از زیر زانوهای وی بیرون آورده و مچ دست های مصدوم را از طرف جلو می گیرد .
 
 
 ** یک دست و یک پا
حمل یک دست و یک پا در مسافت های طولانی برای افرادی که آسیب جدی از قبیل شکستگی یا صدمات مغزی ندارند استفاده می شود . این حمل در بین آتش نشان ها به منظور نقل و انتقال مصدومین و در بین ناجیان غریق جهت خارج نمودن هر چه بیشتر آب از معده و ریه مغروقین در حین خروج از صحنه آسیب به کار می رود .
نحوه عمل : امدادگردر مقابل مصدوم به صورت رودر رو ایستاده و پس از حفظ تعادل و گرفتن دست موافق مصدوم ، سر خود را از زیر بغل او برده و دست دیگر خود را میان دوپای وی قرار می دهد و از زمین بلند می کند .
در این حالت سر مصدوم سرازیر و دست و پای موافق مصدوم در اختیار امدادگر می باشد
 
 
  ح سینه خیز
    در واردی که نمی توان مصدوم را به حالت ایستاده منتقل نمود ، استفاده می شود . مانند آتش سوزی در فضاهای  بسته ای که محیط پر از دود بوده و تنفس در حالت ایستاده میسر نباشد .
نحوه عمل : امدادگر طوری قرار گرفته که رو در روی مصدوم به پشت خوابیده باشد . چنانچه مصدوم بی هوش ست دو دست او را به وسیله باند به یک دیگر بسته و به پشت گردن خود می اندازد . سپس با فشار دست و پا به جلو حرکت می کند
 
  2- حمل های دو نفره :
چنانچه بیش از یک نفر امدادگر در صحنه حادثه یا بر بالین بیمار حاضر باشد با توجه به عوامل موثر در اتخاب نوع حمل ترجیحا از حمل های دونفره یا گروهی استفاده می شود .
مانند :
1-      حمل زنبه ای
2-      حمل صندلی
3-     حمل دو مچ و چهار مچ
 
**حمل زنبه ای
 
 یکی از روش های حمل دونفره بوده که برای انتقال مصدومین بی هوش که آسیب جدی نداشته باشند به کار می روند .
 
**حمل صندلی
حمل با صندلی برای بال و پایین رفتن از پله ، گذشتن از راهروی تنگ و پیچ های مشکل مناسب است
 
  **حمل دو مچ و چهار مچ
این حمل ها در مورد مصدوم هایی که آسیب جدی ندیده اند ، به کار می رود . امدادگران مطابق شکل دست های یکدیگر را گرفته و سپس مصدوم را روی مچ دست ها که حالت تکیه گاه پیدا کرده است ، می نشانند .
 
 
**حمل گروهی
همان طور که قبلا اشاره شد در صورت حضور بیش از دو امدادگر ، حمل های گروهی مورد استفاده قرار می گیرد . مهم ترین مزیت این حمل ها ایمنی در انتقال مصدومینی است که جراحات و صدمات جدی دارند .
توجه داشته باشید هماهنگی امدادگران در اجرای این حمل اهمیت فراوانی دارد .مانند :
1-      حمل آغوشی     2- حمل زیگزاگی          3- حمل برانکارد

 

**حمل آغوشی
به ترتیب زیر اجرا می شود :
1-      امدادگران در یک سمت مصدوم قرار گرفته و به حالت نیم نشسته زانو می زنند .
2-      دست های خود را از زیر بدن مصدوم عبور می دهند .
3-      به طور هماهنگ و با شمارش مصدوم را تا روی زانو بلند کرده و به آرامی بطرف داخل می چرخانند.
4-      هم زمان به حالت ایستاده قرار گرفته ، سپس حرکت می کنند .
 
 
 
 
 
**حمل زیگزاگی
به ترتیب زیر اجرا می شود :
1-      امدادگران به حالت نیم نشسته و زیگزاگ در دو طرف مصدوم قرار می گیرند .
2-      دست های خود را از زیر فضاهای خالی بدن مصدوم گذرانده ، به طور هم زمان و با شمارش مسئول گروه وی را تا زانو بالا می آورند .
3-      سپس در وضعیت ایستاده قرار گرفته و حرکت می کنند .
 
 
 
 
**حمل برانکارد
مناسب ترین وسیله برای جابه جایی مصدوم در حمل های گروهی ، استفاده از برانکارد می باشد که توسط دو یا سه یا چهار امدادگر انجام می شود .
ترتیب اجرا :
1-پس از انتقال مصدوم روی برانکارد ، امدادگران در چهار گوشه برانکارد و به یک سمت به حالت نیم نشسته قرار می گیرند .
2- به صورت هماهنگ وهم زمان برانکارد را از روی زمین بلند کرده و سپس حرکت می کنند .
توجه داشته باشید در حین انتقال ، پاهای مصدوم در قسمت جلوی برانکارد قرار داشته باشد .
 
 
 
 
**خفگی ها و ایست قلبی :
الف ـ ساختمان و عمل دستگاه تنفس :‌
دستگاه تنفس وظیفه رساندن اکسیژن به بدن و هم چنین دفع دی اکسید کربن از بدن را بر عهده دارد .
این دستگاه از دو قسمت مجاری تنفسی و شش ها تشکیل شده است .
مجاری تنفسی محل عبور هوای تنفسی بوده و شامل قسمت های زیر می باشد :
1)       بینی و حلق ؛‌
2)       حنجره ونای ؛‌
3)       نایژه راست ؛‌
4)       نایژه چپ ؛‌
شش ها نیز عمل تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن را بین خون و مجاری تنفسی برعهده دارند .
 
 
 
 ب ـ خفگی
هر گاه به دلیلی هوای اکسیژن دار نتواند وارد ریه ها شود و در نتیجه اکسیژن کافی به سلول های بدن نرسد خفگی ایجاد شود .
دلایل خفگی بسیار متنوع است و برخی از آنها عبارتند از :
برق گرفتگی ،‌مسمومیت دارویی،‌غرق شدگی، کوه گرفتگی و مسدود شدن مجرای تنفسی توسط اجسام  خارجی .
علائم خفگی نیز بسیار متفاوت می باشند ولی علائم اصلی آن عبارتند از :‌
کاهش یا توقف حرکات قفسه سینه ،‌عدم توانایی در صحبت کردن ،‌کبودی پوست و ناخن ها و از دست دادن هوشیاری در درجات مختلف .
 
کمک های اولیه در خفگی ها :‌
دو کار اصلی در این مرحله عبارتند از :‌
1ـ باز کردن راه های تنفس مصدوم ؛‌
2ـ تنفس مصنوعی .
 
 
**  ـ باز کردن راه های تنفس
باز کردن راه های تنفس خود شامل دو قسمت می باشد :‌
1ـ1) خارج کردن جسم خارجی که باعث انسداد راه های تنفس شده است و به چند طریق انجام می گیرد :‌
الف ـ‌ خارج کردن دندان مصنوعی و اجسام خارجی از دهان .
ب ـ‌ وارد آوردن ضربات به پشت مصدوم جهت خارج کردن جسم خارجی از مجرای تنفس .
 
 
 ج ـ روش « هایم لیخ »‌ وارد آوردن فشار بر ناحیه پایین قفسه سینه فرد مصدوم در
 جلوی بدن با بردن دو دست از زیر بغل و قلاب نمودن آن در ناحیه اشاره شده فوق
 .
 
2ـ1) قراردادن سر در وضعیتی که راه های تنفسی باز باشد که دارای مراحل زیر است :‌
الف ـ‌خم کردن سر به عقب و بالا بردن گردن ؛‌
ب ـ بلند نمودن فک تحتانی ؛‌
توجه :‌انجام روش «‌الف »‌در مصدومی که احتمال صدمه به ستون فقرات می رود مطلقا ممنوع بوده و در این حالت باید فقط از روش « ب » استفاده کرد .
 
2ـ تنفس مصنوعی :‌
تنفس مصنوعی به هر عملی گفته می شود که باعث رساندن اکسیژن به مصدوم می شود تا تنفس وی دوباره برقرار شود .
قابل توجه این که اگر ما بتوانیم در طول چند دقیقه (‌حداکثر 6 دقیقه )‌ عمل تنفس مصدوم را برقرار سازیم ،‌زندگی مجددی را برای او مهیا کرده ایم که این نشانگر عمق ظرافت ،‌اهمیت و در عین حال سادگی کار می باشد .
اگر علائم زیر را دیدید بلافاصله اقدام به تنفس مصنوعی نمایید :‌
1ـ بی هوشی ؛‌
2ـ عدم احساس و لمس حرکات تنفسی در فرد مصدوم ؛‌
3ـ کبودی لب ها و انگشتان ؛‌
4ـ گشادی مردمک ها .
در عمل تنفس مصنوعی که پس از باز کردن راه های تنفس انجام می گیرد تعداد 12 تا 15 تنفس در هر دقیقه در بزرگسالان و تعداد 20 تنفس در اطفال انجام دهید .
 
 
 
روش های تنفس مصنوعی :‌
روش های تنفس مصنوعی متنوع می باشد که چهار نوع مهم آن عبارتند از :‌
1ـ تنفس دهان به دهان ؛
2ـ تنفس دهان ه بینی ؛‌
3ـ تنفس دهان به دهان و بینی ؛‌
4ـ تنفس مصنوعی سیلوستر .
هر کدام از روش های ذکر شده به صورت های ذیل انجام می گیرد :‌
 
 
 
 )‌تنفس مصنوعی دهان به دهان
روشی بسیار مؤثر و کارآمد بوده و در هر شرایطی مثل داخل آب و روی زمین و قایق و ... قابل استفاده می باشد .
در این روش باید نکات زیر را رعایت نمود :‌
الف ـ‌ ابتدا باید راه های تنفسی مصدوم را باز کرد .
ب ـ‌ کف دست را روی پیشانی مریض گذاشته و با انگشتان شست و نشانه سوراخ های بینی مصدوم را مسدود کنید .
ج ـ مجاری تنفسی مریض را با خم کردن سر وی به عقب باز کرده و دهان خود را دور دهان مصدوم قرار دهید ؛‌به طوری که از خروج هوا جلوگیری شود و با قدرت در آن دمیده ،‌سپس دهان خود را دور کنید تا هوا خارج شود .
این کار را به دفعات مورد نیاز (‌به طور متوسط 12 بار )‌انجام دهید . این عمل باید منظم و به نرمی انجام گیرد و عجله و خشونت به خرج ندهید .
 
 
 
 
در حین دمیدن در دهان مصدوم به حرکات سینه مصدوم توجه کنید تا از باز نمودن راه های تنفس و ورود هوا به داخل شش ها مطمئن شوید .
 
 
  ـ تنفس دهان به بینی :‌
این روش در مواردی به کار می رود که به دلیل ضایعات دهانی و یا به دلیل عدم توانایی در باز کردن دهان مصدوم نتوان از دهان به مصدوم تنفس مصنوعی داد . در این روش نیز بعد از آماده کردن مصدوم از نظر راه های تنفس ،‌دهان مصدوم را توسط پارچه و یا هر وسیله دیگری که روی آن می گذارید بسته و سپس دهان خود را دور بینی مصدوم قرار داده و با قدرت بدمید (‌در ضمن با چشم به حرکات قفسه سینه نیز در این حین توجه داشته باشید)‌. سپس دهان خود را از بینی مصدوم جدا کنید تا هوا خارج شود این کار نیز مثل دهان به دهان باید به تعدادی که گفته شده انجام گیرد .  .
 
 
 ـ تنفس دهان به دهان و بینی :‌
از این روش معمولا در کودکان و نوزادان استفاده می شود . طریقه آن بدین صورت است که بعد از قراردادن سر مصدوم در وضعیت مناسب از نظر راه های تنفسی ، دهان خود را روی دهان و بینی طفل گذاشته و فقط با هوایی که در دهان دارید به آرامی فوت کنید (‌از به کار بردن هوای زیاد و با فشار زیاد خودداری شود چرا که طفل تحمل آن را ندارد و به حرکات قفسه سینه نیز توجه داشته باشید . )‌ سپس سر خود را کنار ببرید . به هوا اجازه خروج از شش های مصدوم را بدهید . این کار را به دفعاتی که گفته شده انجام دهید . ( شکل 8 )
 
 
** ـ تنفس مصنوعی سیلوستر:‌
از این روش کمتر استفاده می شود . روش کار به این صورت است که مصدوم را به پشت خوابانیده و در وسط دو کتف او بالش یا ملحفه تاشده قرار دهید تا سر مصدوم به عقب خم شود . سپس بالای سر مصدوم زانو زده و دست های وی را روی سینه اش  آورده و با کمک وزن خود آنها را روی سینه اش فشار دهید .
پس از آن حرکت دست ها به سمت بالا و عقب و طرفین باعث کشیده شدن هوا به سمت شش های مصدوم می شود و بعد به سرعت دست های مصدوم را روی سینه اش قراردهید و عمل را دوباره تکرار کنید .
این روش نیز باید به تعداد کافی انجام گیرد . اگر امدادگر دیگر در صحنه حضور دارد بهتر است که سر میض را نگه دارد .
مزایای تنفس مصنوعی دهان به دهان در مقایسه با سایر تنفس های مصنوعی عبارتست از :‌
1)       ایجاد تنفس بهتر ؛‌
2)       ایجاد فرصت مناسب به امدادگر که در مورد حجم ،‌فشار و مدت زمان دمیدن در شش های مصدوم اطلاعاتی به دست آورد .
 
 
 
  ج ـ ایست قلبی :‌
ایست قلبی یکی از فوریت های پزشکی . امدادی می باشد که در آن ضربان قلب متوقف می شود و نبض گردنی شخص لمس نمی شود .
این حالت می تواند به دلیل بیماری های قلبی و عروقی ،‌ضربه به قلب ،‌داروها ،‌خونریزی ها و شوک باشد .
**کمک های اولیه :‌
کمک های اولیه در مصدومی که دچار ایست قلبی شده است ماساژ قلبی به شرح ذیل می باشد :‌
**ماساژ قلب :
ماساژ قلب عبارت است از فشار منظم و موزونی که به وسیله یک دست یا دو انگشت (‌در کودکان )‌یا هر دو دست (‌بزرگسالان )‌ روی دیواره جلویی سینه وارد می شود .
هدف از ماساژ قلب برقراری مجدد گردش خون است.
نحوه انجام عملیات :‌
در لحظات ابتدایی ایست قلبی می توان با کنار دست از فاصله 25 تا 30 سانتی متری یک مشت محکم روی استخوان جناغ سینه کوبیده که اگر قلب مصدوم با این کار ،‌شروع به فعالیت به فعالیت مجدد نکرد ماساژ را باید شروع کرد (‌این کاردر کودکان ممنوع است )‌.
مصدوم را سریعا روی سطح سفتی قرارداده و ناحیه سینه را به طور کامل عریان کنید .
محل ماساژ قلبی بین یک سوم تحتانی و یک سوم میانی استخوان جناغ می باشد .
بعد از مشخص کردن محل ماساژ به ترتیبی که ذکر شد ،‌ کفه یک دست را روی جناغ گذاشته و بعد کفه دست دیگر را روی آن قرار دهید و انگشت ها را در هم فرو برده و قلاب کنید . سعی کنید انگشتان با سینه تماس نداشته باشد .
در حالی که در کنار مصدوم زانو زده اید روی وی خم شوید ولی دست هایتان صاف باشد و پس از آن با نیروی وزن خود ناگهان روی جناغ سینه فشار آورید تا حدود چند سانتی متر سینه فرو رود و پس از آن دست ها را شل کنید تا سینه به وضعیت قبلی برگردد .
  در این وضعیت سعی کنید که کوچکترین فشاری روی سینه وارد نشود تا خون از سیاهرگ ها به قلب بازگردد بعد از مدتی مکث این کار را دوباره تکرار کنید . در مجموع هر بار ماساژ ،‌قانون 50:‌50 رعایت می شود . یعنی نصف زمان ،‌ماساژ  فشار و نصف زمان ،‌استراحت می باشد .
تعداد ماساژ قلبی به طور متوسط حدود 72 تا 80 بار در دقیقه می باشد .
 
 
  خونریزی ها
 *دستگاه گردش خون :
دستگاه گردش خون از جمله مهم ترین سیستم های بدن می باشد که از سه جزء‌ اصلی زیر تشکیل شده است :‌
1)       قلب ؛‌
2)       رگ ها ؛‌
3)       خون .
وظیفه این دستگاه انتقال مواد غذایی و اکسیژن به سلولهای بدن و همچنین انتقال مواد دفعی و دی اکسید کربن سلول ها به اندام های دفعی می باشد .
 
 
  تعریف خونریزی :‌
خونریزی عبارت است از پارگی رگ های خونی بدن همراه با تغییر مسیر جریان خون از داخل دستگاه گوارش خون به خارج از آن که به دو دسته خونریزی خارجی و خونریزی داخلی تقسیم می گردد .
 
 
  الف )‌خونریزی خارجی :‌
چنانچه خون پس از خروج از رگ از سطوح قابل مشاهده بدن به بیرون بریزد ، خونریزی خارجی گویند که بر سه قسم است .
1ـ خونریزی سرخ رگی (‌شریانی )‌
علت این گونه خونریزی ها پارگی سرخ رگ است و به همین علت خون به صورت چهنده ، سریع و منقطع خارج شده و حاوی خون روشن می باشد .
این گونه خونریزی به دلیل کنترل مشکل ، به شدت خطرناک است .
2ـ خونریزی سیاه رگی :‌
3-علت این گونه خونریزی پارگی سیاهرگ (‌وریدها )‌می باشد . به همین علت خون به صورت ممتد ،‌آرام و غیر جهنده خارج شده و حاوی خون تیره است .

 
 ** خونریزی مویرگی :‌
پارگی مویرگ ها باعث خونریزی خفیف می شود . در این خونریزی مشکل اصلی عفونت زخم است نه به هدر رفتن خون .
ـ‌ کمک های اولیه در خونریزی خارجی :‌
جهت کمترل خونریزی خارجی باید پنج مورد اساسی زیر به ترتیب و به سرعت انجام پذیرد :‌
1ـ فشار مستقیم ؛
2ـ بالانگهداشتن عضو دچار خونریزی ؛‌
3
ـ فشار بر نقاط فشار؛‌
4ـ استفاده از تورنیکت یا کیسه هوایی  ؛‌
5ـ کنترل خونریزی به وسیله سرما .
 

 
 
ـ
*** فشار مستقیم :‌
مؤثرترین روش در کنترل خونریزی از طریق فشار مستقیم می باشد که به یکی از دو روش زیر انجام می گیرد :‌
الف ـ گاز استریل( یا تکه ای پارچه تمیز )‌ را روی محل خونریزی گذاشته و با دست روی آن فشار وارد شود تا خونریزی قطع گردد.
ب ـ‌ قطعه ای گاز استریل را روی محل خونریزی گذاشته و به وسیله بانداژ محکم آن را ببندید تا خونریزی کنترل گردد.
 
 
***بالا نگهداشتن عضو دچار خونریزی :‌
این روش در کنترل خونریزی قسمت هایی از بدن که امکان قراردادن آنها در سطحی
 بالاتر از سطح بدن وجود دارد مورد استفاده قرار می گیرد که به علت نیروی جاذبه فشار
خونریزی کم تر می شود.
توجه :‌ در صورت وجود شکستگی در عضو مربوط استفاده از این روش محدودیت دارد.
 
 
 
3 ـ فشار بر نقاط فشار :‌
اگر توسط فشار مستقیم و بلندکردن عضو ،‌ خونریزی قابل کنترل نبود از روش فشار دادن بر نقاط فشار استفاده می شود .
نقاط فشار نقاطی هستند که شریان های اصلی بدن از نزدیک سطح بدن و روی استخوان ها عبور می کند و تعدادی از آنها عبارتند از :‌
1ـ در خونریزی های دست
2ـ در خونریزی های پا
توجه:‌ چنانچه در این محل خا شکستگی استخوانی باشد در استفاده از این روش محدودیت وجود دارد .
 
 
 
 
   ـ استفاده از تورنیکت یا کیسه هوایی :‌
این روش فقط زمانی انجام می شود که کوشش های قبلی جهت کنترل خونریزی مؤثر واقع نشود و یا در مواقعی که اندامی قطع گردیده و نگرانی در مورد از بین رفتن بافت های پایین تر از محل بستن تورنیکت نباشد .
 
 
 
روش تورنیکت :‌
1ـ ابتدا گاز یا دستمالی را روی بازو قرار دهید که علاوه بر نقش حفاظتی موجب افزایش فشار در آن نقطه گردد .
2ـ با وسیله ای باند نواری دستمال فوق را ثابت کنید و سپس اهرمی مثل یک تکه چوب یا لوله حتی خودکار را روی آن قرار دهید و بان د را بعد از قراردادن آن گره دیگری بزنید .
3ـ اهرم را به حول مرکز گره تا اندازه ای بچرخانید که خونریزی قطع شود در این حال اهرم را به وسیله گره ثابت کنید .
 
 
  4ـ زمان بستن تورنیکت را در محلی که قابل رؤیت باشد ،‌بنویسید . به علت این که بستن شریان توسط تورنیکت موجب قطع خون بافت های ناحیه می گردد و چنانچه حداکثر بیش از 30 دقیقه طول بکشد برای بافت های آن ناحیه کشنده خواهد بود.
لذا پس از بستن تورنیکت خداکثر هر 15 دقیقه یکبار تورنیکت را به مدت یک دقیقه رها کرده و مجددا ببندید.
نکته :‌
1ـ اندامی که با تورنیکت بسته شده ،‌حتما باید در معرض دید باشد .
2ـ حتی در زخم های ران و بازو ،‌تورنیکت حداقل باید 2 اینچ یا 5 سانتی متر بالاتر از آن بسته شود .
عده ای از پزشکان استفاده از کیسه هوایی دستگاه فشار خون با فشار حدود 150 میلی متر جیوه را پیشنهاد می کنند که عملا اگر امکان پذیر باشد راه ایمنی تری می باشد.
در دهه های اخیر استفاده از وسیله ای به نام آتل بادی پیشنهاد شده که کیسه های پلاستیکی با حفره میان خالی هستند و مانند جوراب پوشیده وسپس باد می کنند. این وسیله علاوه بر این که می تواند به عنوان یک آتل مصرف شود در موارد خونریزی ها نیز به عنوان کمک دهنده در جلوگیری از خونریزی یا در موارد شوک حاصل از خونریزی به عنوان کمک در کاهش جریان خون اندام ها مورد استفاده قرار می گیرد.
 
 
 
 ***ـ کنترل خونریزی به وسیله سرما :‌
در موارد شکستگی ، سوختگی و خونریزی های خفیف می توان با استفاده از کیسه های حاوی یخ در محل ضایعه ،‌علاوه بر کاهش درد و تورم موجب کاهش خونریزی نیز شد .
توجه داشته باشید که استفاده از سرما به تنهایی نمی تواند در کنترل خونریزی مؤثر باشد و باید همواره با سایر اقدامات انجام گیرد.
توجه :‌ برای جلوگیری از سرمازدگی ناحیه مورد نظر ،‌ کمپرس سرما را نباید بیش از 20 دقیقه ادامه داد.
با توجه به مطالب فوق در مصدوم دچار خونریزی اقدامات زیر را به ترتیب به عمل آورید :‌
1ـ محل خونریزی را مشخص کنید .
2ـ نوع خونریزی را مشخص نمایید .
3ـ خونریزی را کنترل کنید (‌باید از حداقل امکانات حداکثر استفاده به عمل آید )‌.
4ـ اگر جهت کنترل ،‌تورنیکت بسته اید زمان آن را در جایی که کاملا در معرض دید باشد مثلا سینه یا پیشانی بیمار بنویسید .
5 ـ بیمار را جهت پیگیری صدمات وارد شده کنترل کنید .
فراموش نکیند که تمامی این عملیات را در موقعی می توان انجام داد که ابتدا وضع تنفس و قلب بیمار کنترل شده باشد .
 
 
ب )‌ خونریزی داخلی :‌
چنانچه خون پس از خروج از رگ در داخل حفره ای از بدن ریخته و محل خونریزی مشاهده نشود ،‌به آن خونریزی داخلی می گویند ؛‌مانند خونریزی در داخل جمجمه و یا در مجاری گوش .
کمک های اولیه در خونریزی های داخلی :‌
در مورد خونریزی های داخلی مهم ترین کار ،‌رساندن بیمار به مرکز درمانی است و بهترین اقدامی که می توان انجام داد به ترتیب زیر است :‌
1ـ کنترل علائم حیات ؛‌
2ـ کنترل راه های تنفسی ؛‌
3ـ قرار دادن بیمار در مناسب ترین وضعیت .
مثلا اگر بیمار دچار تهوع و استفراغ های مکرر است او را به پهلو خوابانده و اگر خونریزی داخلی اندام ها (‌دست و پا )‌است ،‌اندام را بالا نگه دارید .
4ـ بیمار اگر دچار شوک است کمک های اولیه در مورد او انجام شود.
5 ـ در صورت امکان به بیمار اکسیژن داده و به او هیچ چیز نخورانید.
6ـ در اولین فرصت ممکن بیمار را به مرکز درمانی انتقال دهید .
* نکته 1) در صورت ضربه به سر ،‌استفراغ های مکرر زنگ خطر بزرگی جهت اعلام خونریزی داخل مغزی         می باشد که می تواند موجب مرگر مصدوم گردد.
* نکته 2) در صورت ضربه شکم ،‌ دل درد شدید زنگ خطر بزرگی جهت اعلام خونریزی داخل شکم می باشد و در صورت عدم توجه ،‌موجب مرگ مصدوم خواهد شد.
شکستگی ها :‌
الف )‌ دستگاه حرکت بدن
دستگاه حرکت ،‌اسکلت بندی بدن را تشکیل می دهد و مسئول حرکت بخش های مختلف بدن می باشد که از 3 جزء‌ تشکلیل شده است :‌
1)‌استخوان :‌ از بافت سخت و زنده تشکیل یافته است و چهارچوب بدن را می سازد .
2) عضله :‌ انجام حرکات ارادی و غیر ارادی بدن را به عهده دارد .
3)‌ مفصل :‌ محل ارتباط استخوانها به یکدیگر بوده و باعث تسهیل حرکت در بین استخوانها می گردد .
 
 
  ب ـ‌تعریف شکستگی و انواع آن
تعریف شکستگی :‌ از بین رفتن اندام استخوانی که براثر عوامل مختلف به وجود می آید را شکستگی گویند .
عللی که منجر به شکستگی می شوند ،‌ عبارتند از :‌
1)       ضربه ؛
2)       انقباض ناگهانی عضله ؛‌
3)       بیماری های مختلف.
شکستگی را می توان به دو نوع باز و بسته تقسیم نمود .
شکستگی باز :‌
هر گاه قطعات شکسته استخوان باعث پارگی پوست شده و به خارج از بدن راه یافته ،‌شکستگی باز گویند .
شکستگی بسته :‌
هر گاه قطعات شکسته شده به خارج از بدن راه نیابد ،‌شکستگی بسته گویند .
 
 
 
**علائم شکستگی :‌
1ـ درد شدید در محل شکستگی؛‌
2ـ تورم همراه با کبودی در ناحیه شکسیگی ؛‌
3ـ اختلال عمل عضو آسیب دیده مثل عدم توانایی در حرکت دادن آن ؛‌
4ـ تغییر شکل عضو آسیب دیده .
عوارض شکستگی :‌
عوارض شکستگی ها شامل موارد ذیل می باشند :‌
الف ـ‌ عوارض عمومی :‌ مانند شوک ؛
ب ـ‌ عوارض موضعی :‌ مانند عفونت و سیاه شدگی (‌نکروز استخوان )‌ .
توجه :‌ عفونت در شکستگی های باز با اهمیت بوده و به همین دلیل جلوگیری از عفونت در شکستگی ها بسیار ارزشمند و لازم می باشد .
نکته :‌ در موارد شکستگی باز هرگز سعی در جا انداختن قطعات استخوانی خارج شده از بدن نکنید .
کمک های اولیه در شکستگی ها :‌
 
 
اصول کلی اقدامات در شکستگی ها :‌
 
 
الف ـ‌ در بیماران سانحه دیده ،‌هدف اصلی زنده نگه داشتن مصدوم است .
 
ب ـ‌ در کنترل مصدوم مبتلا به شکستگی می باید :‌
1ـ در بررسی شکستگی ابتدا ناحیه سر ،‌جمجمه ،‌ سپس ستون فقرات و در نهایت اندام ها باید مورد بررسی قرار گیرند .
2ـ کمترین حرکت در حد ممکن داده شود .
3ـ باید از کم ترین امکانات بهترین استفاده را جهت ثابت کردن عضو آسیب دیده به عمل آورد .
4ـ در صورت امکان محل دچار شکستگی را با کیسه های یخ خنک نمایید .
5 ـ آگاهی از روش های بانداژ و آتل بندی کامل ؛‌ضروری بوده و تمرینات لازم باید انجام شده باشد .
6ـ از اقدام به هر گونه دستکاری در دررفتگی ها و شکستگی ها جدا خودداری گردد.
7ـ درمان و انتخاب روش درمانی به عهده مراکز درمانی و پزشکان می باشد .
حتما در اولین فرصت بیمار را به مرکز درمانی منتقل کنید .
مراحل کلی اقدامات ویژه شکستگی :‌
1ـ کنترل مجاری تنفسی و ضربان قلب و خونریزی .
2ـ محل شکستگی مشخص گردد ؛‌ زیرا بدون دانستن محل شکستگی اقدامات اولیه بدون ارزش و بی اثر می باشد .
توجه:‌ اگر مصدوم هوشیار نباشد ،‌امدادگر وظیفه دارد تمامی بدن مصدوم را به خصوص قسمت هایی که بیشتر مشکوک به شکستگی است ،‌بررسی کرده و از عدم وجود ضایعه احتمالی مطمئن شود .
 
 
تذکر :‌ باید توجه داشت اطلاعات کسب شده از افراد حاضر در صحنه می تواند بسیار مفید باشد . ـ کنترل نبض در پایین تر از محل ضایعه .               
توجه :‌ عدم وجود نبض در پایین تر از محل ضایعه نشانه بسیار خطرناکی است که باید امدادگر آن را یک مشکل و خطر بعدی جدی تلقی کرده و مصدوم را سریعا به مرکز درمانی منتقل نماید .
4ـ آتل بندی و ثابت نمودن عضو سانحه دیده .
5 ـ انتقال به مرکز درمانی در اسرع وقت .
 
 
 
***آتل
وسیله ای است که برای بی حرکت کردن عضو آسیب دیده ،‌استفاده می شود .
این وسیله انواع و اشکال گوناگون دارد .
انواع آتل :‌
1ـ آتل خشک :‌مثل یک تکه چوب یا صحفه فلزی ؛‌
2ـ آتل نرم :‌ مثل بالش یا ملحفه چند لا شده ؛‌
3ـ آتل کششی ؛‌
ـ آتل بادی .
 
 
  ***ـ‌ قوانین آتل بندی
1ـ باید مطمئن بود که اولا آتل سالم بوده و ثانیا فاقد زواید ایجاد کننده ضایعه (‌ مانند زایده های تیز یا میخ )‌باشد .
2ـ در آتل بندی از انتهای اندام به ابتدای آن بانداژ شود .
3ـ قبل و بعد از آتل بندی نبض ،‌ مورد بررسی قرار گیرد تا اگر در طول آتل بندی اختلالی در گردش خون ایجاد شده است ،‌مشخص گردد .
4ـ در مورد آتل های بادی به طور مداوم باید فشار هوای آتل کنترل شود ؛‌ چرا که علاوه بر وجود خطر پارگی در آنها ،‌تغییرات دمای هوا نیز موجب تغییر فشار هوای داخل آن می گردد و در نهایت موجب از بین رفتن فشار هوای مطلوب درون آتل می شود .
 
 
2ـ نحوه آتل بندی در شکستگی های قسمت های مختلف بدن
1ـ شکستگی جمجمه :
به دلیل خطر زیاد ،‌ مصدوم پس از اقدامات اولیه سریعا به مراکز درمانی انتقال یابد .
توجه :‌ در ضربات وارد شده به جمجمه مصدوم ،‌احتمالا وی دچار بیهوشی می گردد که در این شرایط توجه و مراقبت برای حفظ مجاری تنفسی اهمیت زیادی دارد .
 
2ـ شکستگی صورت
در بخش بانداژها آورده شده است .
 
3ـ شکستگی ستون فقرات
دارای آتل مخصوص به نام آتل های ضایعات نخاعی می باشد .
 
 
 شکستگی دنده و جناغ
ضمن کنترل علائم حیاتی و جلوگیری از ضربات احتمالی اضافی ،‌مصدوم به مراکز درمانی منتقل شود .
 
 
 
 
 
** ـ شکستگی در اندام فوقانی
الف ـ‌ شکستگی ترقوه و شانه ( مطابق شکل زیر بانداژ شود )‌
ب ـ‌ شکستگی انگشت .
 
 
 
 ** شکستگی اندام تحتانی
الف ـ‌ شکستگی لگن نیز مانند شکستگی ستون فقرات انجام می شود .
ب ـ‌ در شکستگی ران هم می توان از آتل ضایعات نخاعی و آتل خشک و همچنین از آتل کششی استفاده کرد.
ج ـ شکستگی ساق پا .
 
 
 
 
د ـ شکستگی مچ و کف پا (‌با استفاده از آتل های نرم مطابق شکل زیر عمل ش
 
 
 
 ت ـ در رفتگی
تعریف :‌ خارج شدن و تغییر مکان استخوانها از محل طبیعی خود در محل مفصل را دررفتگی گویند که بیشتر به دلیل حرکت ناگهانی یا ضربه در حالت غیر متناسب به مفصل می باشد .
کمک های اولیه
بلافاصله مفصل دچار دررفتگی را با کیسه یخ خنک کرده و بدون دستکاری به مرکز پزشکی منتقل شود .
توجه :‌ به هیچ وجه نباید درصدد جا انداختن مفصل در رفته(‌ بخصوص زانو ،‌مچ دست ،‌ پا ،‌ شانه و آرنج )‌ باشید .
ث ـ‌ پیچ خوردگی
تعریف :‌ کشش و یا احتمالا پارگی رباط های اطراف مفصل را به طوری که همراه با دررفتگی مفصل نباشد پیچ خوردگی می گویند و معمولا همان دلایلی که باعث دررفتگی می گردند و صورت تخفیف شدت آن باعث پیچ خوردگی نیز می شوند .
 
کمک های اولیه
بلافاصله مفصل دچار پیچ خوردگی را با کیسه یخ خنک کرده و بدون دستکاری اضافی ،‌مصدوم به مراکز درمانی منتقل شود .  
**زنبور گزیدگی
    حیوانات مختلفی وجود دارند که نیش آنها می تواند باعث آسیب شود. از جمله زنبورها مخصوصاً زنبورهای وحشی که بدون توجه به ظاهر آن، خطر جدی برای فرد ایجاد می کند.
     علائمی که زنبور گزیدگی می تواند ایجاد کند عبارتند از:درد و تورم ناگهانی در محل گزش و قرمزی در مرکز تورم. البته بعضی از افراد به هر نوع سمی حساسیت دارند و واکنش آلرژیک بسیار شدیدی می توانند به سم زنبور نشان دهند و اصطلاحاً شوک آنافلاتیک در آنها ایجاد می شود که در این موارد به اقدامات سریع و فوری نیاز داریم.
    اگر هیچیک از این علائم برای فرد زنبور گزیده ایجاد نشد تنها کاری که ما می توانیم انجام دهیم این است که ابتدا از نزدیک محل گزیدگی را بررسی کنیم. اگر نیش هنوز در سطح باقی است می توانیم آن را با یک موچین یا انبر از سطح پوست بیرون بکشیم. باید مراقب باشیم که کیسه زهر را فشار ندهیم زیرا ممکن است باقی سم وارد بدن شود.بعد از آن می توانیم محل را با آب سرد همراه با بیکربنات سدیم کمپرس کنیم.
    ممکن است گزیدگی در داخل دهان یا گلو صورت گیرد و این مسئله خطرناک است چون بافتهای گلو و دهان بافتهای شلی هستند و خیلی سریع ورم می کنند و ممکن است باعث اختلال تنفسی شوند.برای این کار سریعاً داخل دهان را با آب سرد و بیکربنات سدیم شستشو می دهیم و مریض را به پزشک ارجاع می دهیم.
    حیوانات دیگری که نیش آنها موجب آزار می گردد مارها، عقربها و عنکبوتها هستند. در برخورد با گزیدگی این نوع حیوانات اقداماتی که می توانیم انجام دهیم عبارتند از:
۱- دعوت مصدوم به آرامش و عدم حرکت در صورت گزیدگی مار. زیرا حرکت باعث تسریع جریان خون و پخش سم در بدن می شود.
۲- عضو گزیده شده اگر دست یا پا است، پائین تر از قلب قرار می دهیم.
۳- به هیچ وجه از خورندگی یا مکش محل گزیدگی استفاده نمی کنیم.
٤- اگر گزیدگی توسط عقرب یا عنکبوت ایجاد شده، می توانیم با یک کیسه آب یخ منطقه گزیدگی را خنک کنیم. این امر باعث می شود جریان خون کند شده و جریان سم در بدن کم شود.
    مار گزیدگی بیشتر در دست و پا اتفاق می افتد. در مناطقی که مارهای سمی وجود دارد باید برای حفظ امنیت بیشتر از راه رفتن در تاریکی بر روی الوارها و یا فرو بردن دست در سوراخهای زنبور خودداری کرد. در هنگام رفتن به کوه و یا جنگل،پوشیدن پوتین،چکمه ویا کفشهای ساقه بلند می تواند مارا از گزش مارها ودیگر حیوانات گزنده محفوظ بدارد.
    علامت سمی بودن یا نبودن مار را از روی محل گزیدگی می توان دریافت. محل گزیدگی مارهای سمی بصورت دو سوراخ بزرگ و یا دو سوراخ بزرگ با دو ردیف سوراخ کوچکتر است. اما محل گزش مار غیر سمی بکلی متفاوت است. محل گزش بصورت دو ردیف سوراخهای ریز دیده می شود.محل گزش مار معمولاً ابتدا ورم می کند، بعد سرخ رنگ می شود و سپس کبود می شود. هدفهای اصلی در کمک به افرادی که دچار گزیدگی مار شده اند عبارتند از:
۱- جلوگیری از گسترش و انتشارسم در بدن(بستن شریان بند در بالای محل گزیدگی و باز کردن آن هر۱٠ دقیقه یکبار)
۲- انتقال سریع مصدوم به مراکز درمانی
شناخت نوع مار برای شناخت آنتی سرمی که باید به کار برود بسیار مهم است.
اقدامات اولیه در برخورد با گزیدگی ها
الف_ عقرب گزیدگی:
بیش از 650 گونه عقرب در جهان وجود دارد که تنها 50 گونه آنها برای انسان خطرناک می باشند.
خطرناکترین عقربی که در ایران وجود دارد در استان خوزستان و با نام محلی گاردیم یا گادیم می باشد.
 
**علایم عقرب گزیدگی:
اثرات سمی ناشی از گزش عقرب معمولا در بزرگسالان ملایم است و شرایط حاد بیشتر در کودکان بروز می نماید.
تورم عموماً محدود به ناحیه گزش است و احساس بی حسی و سوزش در ناحیه گزش برای 4 تا 6 ساعت بوجود  می آید و معمولاً پس از 24 ساعت بهبود می یابد. یک گزش عقرب می تواند منجر به بروز درد متوسط تا شدید در ناحیه گزش شود، سم عقرب از نوع سم عصبی است و سبب انقباضات مداوم عضلانی می شود. در بزرگسالان گزش عقرب منجر به درد محدود به ناحیه گزش می گردد که پس از چند ساعت تا چند روز بر طرف می شود.
   تپش قلب و افزایش فشار خون از عواقب معمول گزش عقرب است. اختلال در عملکرد اعصاب ناحیه سر، منجر به از دست دادن کنترل عضلات حلق و اختلال عضلات اسکلتی منجر به انقباضات عضله زبان می شود. دوبینی، لکنت زبان، گشادی مردمک ها و افزایش ترشح بزاق و ترشحات ریوی و تعریق از دیگر عوارق عقرب گزیدگی است.
   اما علائم تهدیدکننده حیات و حوادث منجر به مرگ به ندرت و آن هم بیشتر در کودکان رخ می دهد. در کودکان ممکن است متعاقب درد در ناحیه گزش، بی قراری، حرکات غیر ارادی چشمها و ترشح بزاق بروز نماید. یکی از علایم شایع عقرب گزیدگی در کودکان افزایش دمای بدن می باشد. تنگی نفس و کم شدن اکسیژن در موارد حاد خصوصا در کودکان را باید دقیقا کنترل نمود. تهوع، استفراغ، مشکل در بلع در کودکان، احساس سوزن سوزن شدن در ناحیه گزش نیز ممکن است بروز نماید.
 
 
**درمان عقرب گزیدگی:
 به دلیل جذب سریع زهر و حجم کم آن، نیازی به تخلیه محل گزش وجود ندارد. کنترل مجاری هوایی، کنترل درد ، اضطراب و اختلالات حرکتی مصدوم از جمله اقدامات کمکی می باشد. ضمنا پادزهرعقرب گزیدگی در درمانگاههای محلی موجود است که باید سریعا تزریق شود. تجویز آرام بخش هم می تواند به مصدومین کمک کند.
در بزرگسالان درد و بیحسی ناحیه تزریق پس از 24 ساعت برطرف می شود ولی علایم عصبی و عضلات اسکلتی ممکن است زمان بیشتری به طول انجامد. چنین علایمی یک ساعت پس از تزریق پادزهر برطرف می شود ولی ممکن است درد تا 24 ساعت ادامه داشته باشد.
 
 
 
ب_-زنبور گزیدگی:
گزش زنبورها مخصوصاً زنبورهای وحشی، بدون توجه به ظاهر آن، می توانند خطر جدی برای فرد ایجاد کنند. زنبور گزیدگی ممکن است در اثر نیش  انواع زنبور مانند زنبورعسل و زنبورسرخ بروز نماید. نیش زنبورعسل ماده، به کیسه محتوی زهر متصل است و پس از گزش در زخم باقی می ماند و محتویات کیسه زهر به زخم منتقل می شود. بنابراین برداشتن نیش از روی زخم در اسرع وقت جهت جلوگیری از ورود بیشتر سم به زخم ضروری است. علائم معمولاً در عرض چند ساعت ناپدید می شود. اگر فرد زنبورگزیده مشکلی در تنفس داشتید و یا تورم شدید وسریع رخ داد باید به پزشک مراجعه شود.
 اگر هیچیک از این علائم برای فرد زنبور گزیده ایجاد نشد تنها کاری که ما می توانیم انجام دهیم این است که ابتدا از نزدیک محل گزیدگی را بررسی کنیم. اگر نیش هنوز در سطح باقی است می توانیم آن را با یک موچین یا انبر از سطح پوست بیرون بکشیم. باید مراقب باشیم که کیسه زهر را فشار ندهیم زیرا ممکن است باقی سم وارد بدن شود.
بعد از آن می توانیم محل را با آب سرد همراه با بیکربنات سدیم (محلول جوش شیرین) کمپرس کنیم.
ممکن است گزیدگی در داخل دهان یا گلو صورت گیرد و این مسئله خطرناک است چون بافتهای گلو و دهان بافتهای شلی هستند و خیلی سریع ورم می کنند و ممکن است باعث اختلال تنفسی شوند.
زنبورها و زنبورهای سرخ بطور مکرر نیش می زنند و محل گزش آنها به سادگی عفونی می شود. ممکن است در محل گزش یک زخم دردناک ایجاد شود ولی واکنش های حساسیتی شدید نیز در برخی افراد رخ می دهد. چنانچه گزش زنبور در نقاط مختلف و آن هم در ناحیه گردن و سر بروز نماید، جدی تر است و می تواند تهدید کننده زندگی باشد.
علایم زنبور گزیدگی:
علائمی که زنبور گزیدگی می تواند ایجاد کند عبارتند از:
درد و تورم ناگهانی در محل گزش و قرمزی در مرکز تورم. البته بعضی از افراد به هر نوع سمی حساسیت دارند و واکنش آلرژیک بسیار شدیدی می توانند به سم زنبور نشان دهند و اصطلاحاً شوک آنافلاتیک در آنها ایجاد می شود که در این موارد به اقدامات سریع و فوری نیاز داریم.
 
 
درمان زنبور گزیدگی:
در مورد نیش زنبور عسل، برداشتن سریع نیش از روی زخم، جهت جلوگیری از ورود بیشتر سم به زخم ضروری است. علائم معمولاً در عرض چند ساعت ناپدید می شود. اگر فرد زنبورگزیده مشکل تنفسی داشت و یا تورم شدید وسریع در محل گزش بروز کرد، باید به پزشک مراجعه نماید.
باید محل گزش را با آب و صابون بشوئیم.
روی محل گزش کمپرس سرد یا کیسه محتوی یخ قرار دهید و به طور متوالی هر 15 دقیقه یکبار کیسه یخ را از روی پوست برداریم.
از قراردادن مستقیم یخ روی پوست و از گرم کردن موضع باید اجتناب نمود.
محل را با آب سرد همراه با بیکربنات سدیم (محلول جوش شیرین) کمپرس کنیم.
ممکن است گزیدگی در داخل دهان یا گلو صورت گیرد برای این کار سریعاً داخل دهان را با آب سرد و بیکربنات سدیم شستشو می دهیم و مریض را به اورژانس بیمارستان منتقل می کنیم.
 
 
 
 حشره" دراکولا" و یا " بند")Paederus Blister Beetl
 
  .این حشرات نارنجی با سر، شکم و انتهای تیره، ظاهری شبیه مورچه و علاقه فراوانی به رطوبت دارند و در واقع نوعی سوسک ( شبیه به مورچه)  هستند که در مناطق شمال و در فصل تابستان که رطوبت و جمعیت بالاست، خطردر معرض این حشره قرار گرفتن بالاتر است. راه رفتن آن بر روی پوست باعث زخمهای بسیار عمیق و دردناک  می گردد. این حشره به سلطان حشرات مناطق گرم و مرطوب معروف است به واسطه سمى که در بدن خود دارد فاقد دشمن طبیعى است و حتى پرندگان نیز از خوردن آن خوددارى مى کنند. این حشره به محض تحریک با ترشح سم بر پوست بدن انسان باعث بروز تاول هاى شدیدى همراه با درد، سوزش و خارش مى شود. بهبود تاول هاى ناشى از سم این حشره، درمان خاصى ندارد و تنها باید با مواد ضدعفونى کننده، زمان بهبود ۱۰ روزه آن را تحمل کرد.
این حشرات معمولاً بیشتر فعالیتشان در هنگام غروب آفتاب رخ می دهد چراکه از نور آفتاب گریزانند و علاقه فراوانی به منابع نور مصنوعی مانند لامپهای مهتابی و نورهای فلورسنت دارند. بنابراین غروب روزهای تابستان این موجودات به سمت نور لامپهای خانگی می آیند و در تماس با انسان قرار می گیرند. به دلیل اینکه بال رویی این حشره کوتاه و شبیه شنل دراکولا، قرمز رنگ است مردم در گیلان به آن دراکولا و در مازندران به آن بند می گویند اما نام علمی آن پدروس (Paederus) است.
 
علایم تماس با حشره دراکولا یا  بند:
دراکولاها نه نیش می زنند و نه گاز می گیرند بلکه این موجودات ترکیبات سمی و محرکی به نام پدرین ترشح    می کند که باعث ایجاد زخمهای پوستی و چشمی می شود. پدرین یک ماده سمی است که باعث ایجاد صدمات بافتی، نکروز و تاول می شود. این سم اگر در تماس با پوست بدن قرار گیرد لایه سطحی پوست را تخریب می کند.  علائم این تخریب به صورت قرمز شدن موضعی، جوشهای کوچک همراه با خارش و در انتها ورقه ورقه شدن و پوسته پوسته شدن پوست می باشد که هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد و عارضه بعد از مدتی خود به خود خوب می شود. التهاب پوستی ایجاد شده به صورت ناگهانی ظاهر می شود و له شدن حشره روی پوست و یا خاراندن پوست ناحیه سبب انتشار سم و تشدید زخمهای روی پوست خواهد شد.
سم پدرین در صورت تماس با چشم باعث ایجاد التهاب ملنحمه چشم شده و در موارد نادری ممکن است باعث کوری شود. واکنشها در آغاز به صورت کهیر است که پوشیده از تاولهای کوچک و جدا از هم می باشد.
محل آسیب دیده دردناک بوده و طی 10  تا12 روز زخمها حالت دلمه پیدا می کنند که به تدریج از بین رفته و یک ناحیه تیره بر جای می ماند که ممکن است هفته ها یا ماهها باقی بماند و سپس از بین برود.
 
اقدامات اولیه در تماس با حشره دراکولا یا بند :
تنها کاری که می توان برای تخفیف عارضه انجام داد و طول دوره عارضه را کم کرد این است که اگر ما در ساعات ابتدایی ایجاد عارضه، متوجه آن شویم و با آب و صابون معمولی محل عارضه را شستشو دهیم. تکرار این عمل در بهبود زخمها بسیار مفید می باشد. گرچه این ، شدت علائم و طول آنها کاهش چشمگیری پیدا خواهد کرد. از طرف دیگر با تمیز نگه داشتن محل عارضه می توان از بروز مشکلات ثانویه ازجمله عفونتهای باکتریایی جلوگیری کرد همچنین هرچه پوست مرطوبتر باشد شدت عارضه بیشتر است.
هیچ پادزهر اختصاصی وجود ندارد. تجویز آنتی هیستامین ها و کورتون ها، تغییر خاصی در روند درمان بیمار ندارد. باید مراقب بود تا زخم دچار عفونت ثانویه نشود.
به طور تجربی استعمال الکل سفید بر روی موضع آلوده به سم حشره و یا بر روی زخمها می تواند در کاهش علایم موثر باشد.
 
**پیشگیری از گزش حشرات :
با رعایت چند نکته ساده می‌توانیم از خودمان در برابر گزش حشرات محافظت کنیم. قسمت عمده‌ای از این نکات روش‌های فیزیکی هستند یعنی روش‌هایی که در مواجهه ما و کودکانمان با حشرات جلوگیری می‌کند.مانند نصب توری به پنجره‌ها، پوشیدن لباس‌های محافظت‌کننده و ترک کردن محل. حشرات داخل ساختمان‌ها و اتاق‌ها با استفاده دائمی از حشره‌کش‌‌هایی که به صورت اسپری وجود دارند یا مواد حشره‌کش از بین می‌روند.
نگهداری حیوانات خانگی باعث تجمع بیشتر حشرات می‌شود. باید توجه داشت حشرات ممکن است روی پوست این حیوانات بنشینند و بعد بلند شده، روی پوست بدن ما بنشینند و نیش بزنند بنابراین لازم است نگهداری حیوانات اهلی توام با رعایت بهداشت حیوان باشد. اگر در محل زندگی درختان زیادی وجود دارد باید برای پنجره‌های خانه از توری استفاده شود و در پارک‌‌ها از آویختن لباس‌ها روی درخت خودداری شود.
در مناطقی که حشرات زیاد وجود دارد، بهتر است روی پوست بدن مخصوصا بدن کودک داروهایی مالید که حشرات را از کودک دور کند. اما باید توجه کنید استفاده دائم از این مواد سبب حساسیت بیشتر نشود. به هیچ‌وجه کندوی زنبور عسل را دستکاری و زنبورها را تحریک نکنید.
اگر زنبور در نزدیکی خود دیدید به جای نابود کردن آن با مگس‌کش، موقتا آن منطقه را ترک کنید. از پوشیدن لباس‌هایی با رنگ روشن و استفاده از عطرهای تند در مناطقی که حشرات زیادی دارند، جدا خودداری کنید؛ زیرا تمام این موارد باعث جذب زنبور‌ها می‌شود. در محیط‌‌های باز، پیراهن آستین بلند و شلوار بلند به تن کودکتان کنید. اگر سابقه واکنش حساسیتی شدید به نیش زنبور دارید، با پزشک خود برای مقابله با آن مشورت کنید.
 
 
**مار گزیدگی:
بیش از 3000 نوع مار در سراسر دنیا وجود دارد که فقط 200 نوع از آنها سمی هستند.
مارهای سمی به دوگروه عمده تقسیم می شوند: مرجانها ( مار مرجان و مار کبری) و افعی ها ( مار افعی و مار زنگی)
مارهای افعی عامل بیش از 90 درصد مار گزیدگیهای سمی می باشند و در بین آنها مار زنگی از همه خطرناکتر است.
انواع افعی های ایران:
-                                      افعی شاخدار، بیشتر در نواحی مرکزی، شرقی و جنوبی ایران
-                                      مار شاخدار، در نواحی شرقی و مرکزی و استانهای کرمان و فارس
-                                      افعی پلنگی، در نواحی شرقی و مرکزی و استانهای کرمان و فارس
-                                      مار جعفری، در نواحی شرقی و مرکزی
-                                      افعی زنجانی
-                                      افعی قفقازی
-                                      افعی البرزی، در نواحی البرز و مرکزی ایران
 
خصوصیات مارهای سمی: سر مارهای سمی مثلی شکل است، برخلاف مارهای غیرسمی که سر به صورت نیمه بیضوی است. مارهای سمی دارای مردمک بیضی شکل بوده در حالیکه مردمک مارهای غیرسمی گرد است. (به استثنای مار مرجان) معمولاً در انتهای دم مارهای سمی یک ردیف فلس وجود دارد، در حالیکه در مارهای غیرسمی تعداد ردیف های فلس ها 2 یا بیشتر است. مارهای سمی دارای Fang در محوطه دهانی می باشند که در واقع نوعی دندان تخصص  یافته می باشد. و به عنوان ابزار تزریق زهر در مار محسوب می شوند بنابراین محل گزش مارهای سمی با دو سوراخ در محل گزش مشخص می شود، در مارهای غیرسمی محل گزش بصورت دو ردیف سوراخ هلال شکل معینی می شود.
 
**پیشگیری از مارگزیدگی:
مراقب جایی که پای خود را قرار می دهید، جایی که دست خود را قرار می دهید و جایی که در آن مکان بازی   می کنید و یا می نشینید  باشید و در مناطق مارخیز بیش از پیش مراقب کودکان خود باشید.
مارها معمولا در فصل بهار، تابستان و پاییز در مکانهای سایه دار و خنک و در فصل زمستان در مکانهایی  مانند درون غارها و تونل معادن زندگی می کند.  72% از  مارگزیدگی ها در در تاریکی (نیم ساعت قبل از غروب آفتاب تا 2 ساعت بعد از آن) رخ می دهد. هیچگاه تلاشی برای به دام انداختن مارها و یا تخریب لانه آنها انجام ندهید.
معمولا 95% از مارگزیدگی ها به دلیل بی دقتی در حین نقل و انتقال مار سمی و 5% آن به صورت اتفاقی رخ     می دهد.
علایم گزیدگی افعی ها:
-              درد و حساسیت در محل گزش به صورت دردهای تیز و سوزاننده که در عرض  5 تا 10 دقیقه بعد از گزش ظاهر می شود.
-          تورم در محل گزیدگی (30 دقیقه) 4 ساعت بعد از گزش ایجاد می شود. و ممکن است در عرض 24-12 ساعت افزایش یافته و کل اندام مبتلا را درگیر نماید.
-              تاول و وزیکول (در طی 36-24 ساعت پس از گزیدگی تاول های کوچک ممکن است در محل ایجاد شوند.)
-              تهوع و استفراغ
-              بی حسی (پارستزی) در اطراف دهان، صورت و پوست سر و گز گز نوک انگشتان
-              تب، لرز
-              تعریق، ضعف بی حالی
-              سرگیجه و حتی سنکوپ
-          اختلالات انعقادی خون: یکی از مشخص ترین و مهم ترین علایم و نشانه های گزیدگی با افعی ها بوده و به صورت خونریزی از بینی، وجود خون در خلط، خون در ادرار، خون در مدفوع، خونریزی در شکم و داخل چشم و مغز بروز می نماید.
-              کاهش سطح هوشیاری و شوک قلبی- عروقی
 
اقدامات خارج از بیمارستان:
گزش همه افعی ها با خطر جدی همراه است در اسرع وقت به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.
-              دور کردن مصدوم از محل حادثه (جهت جلوگیری از حمله مجدد مار)
-              همه لباسهای سفت، کفش و جواهرات را از دست و پای بیمار خارج کنید.
-              فعالیت فیزیکی بیمار را محدود و کم کنید.
-              آرام باشید و ییمار را نیز آرام کنید و از حرکات بیش از حد او جلوگیری نمایید.
-              اگر زمان دارید زخم را با آب و صابون بشویید.
-              عضو را باید بی حرکت و هم سطح یا کمی پایین تر از سطح قلب نگه داشت.
-          بستن گارو در محل بالای گزیدگی بویژه اگر محل گزیدگی در دست ها یا پاها باشد. قابل ذکر است بستن گارو نباید آنقدر سفت باشد که جریان خون اندام را مختل کند.
-              خودداری از سرد کردن و کمپرس کردن عضو با آب سرد یا یخ ( این کار ممکن است منجر به قطع عضو بیمار شود).
-       درصورتیکه انتقال بیمار به بیمارستان بیش از یک ساعت طول کشد با ایجاد یک برش به موازات محور عضو درگیر به طول تقریبی 7-6 میلی متر و عمق 3 میلی متر نمود و عمل مکش را با دهان به مدت  60-30 دقیقه ادامه دهید. در صورت وجود زخم در محوطه دهان از انجام مکش با دهان خودداری کنید.
-              بیمار را در اسرع وقت به بیمارستان برسانید. بهترین درمان برای مارگزیده رساندن وی به مراکز درمانی است.
-              لطفاً زمان را با تلاش برای کشتن و یا گرفتن مار از دست ندهید.
-          علائم واکنش های حساسیتی شدید مانند عطسه، مشکل در تنفس یا تورم سریع و شدید، درد شکم، تهوع، سرگیجه، درد قفسه سینه، خرخر صدا وکبود شدن رنگ لبها از جمله مواردی هستند که سریعاً باید به اورژانس مراجعه شود.
-          کودکان زیر سه سال، بیماران قلبی، دیابتی، افراد مسن و معلولین حرکتی و بیماران مبتلا به آلرژی در معرض خر بالای حساسیت می باشند. گزش متعدد در ناحیه سر و گردن خطرناک تر می باشد. بهتر است در این موارد سریعاً به اورژانس مراجعه شود.
 
-          بیمار را برای چند روز از نظر درد تشدید درد یا باقی ماندن تورم یا علائم شبیه آنفولانزا و یا تب تحت نظر قرار دهید و در صورت بروز این علائم سریعاً به پزشک مراجعه نمائید.
       – درمان انتخابی پس از رسیدن به بیمارستان تجویز پادزهر تا 4 ساعت اول پس از گزش می باشد. تا 24 ساعت پس از گزیدگی هم پادزهر قابل استفاده است. ممکن است آنتی بوتیک و واکسن کزاز هم تزریق شود.
 
¯ علایم گزیدگی با مار کبری و مار مرجان
افتادگی پلک ها، خواب آلودگی، ضعف عضلانی، فلج، اختلال تکلم و تنفس، آبریزش از دهان، استفراغ و تهوع
 
¯ علایم گزیدگی با مار آبی (دریایی)درد عضلانی و تغییر رنگ ادرار به رنگ قهوه ای یا سیاه به علت تخریب عضله رسوب میوگلوبین در ادرار)